Vào Tết Nguyên đán hay các ngày lễ đặc trưng của địa phương, người Tày, Nùng ở Lạng Sơn thường tổ chức điệu múa độc đáo với linh vật được gọi theo cách dân dã là “sư tử mèo”.
Hàng năm, cứ vào mùng 1, mùng 2 Tết Nguyên đán và một số dịp đặc biệt như ngày hội xuống đồng, tết Trung thu, lễ hội mùa xuân, lễ vào nhà mới…, bà con các dân tộc Tày, Nùng ở Lạng Sơn lại tưng bừng mở hội múa sư tử mèo.
Hoạt động này chủ yếu được biểu diễn tại các huyện Cao Lộc, Lộc Bình, Văn Lãng, Văn Quan, Bình Gia và Tràng Định. Trải qua nhiều thời gian, múa sư tử mèo đã trở thành nét sinh hoạt dân gian độc đáo được lưu truyền trong đời sống người dân nơi đây, góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống, gắn kết cộng đồng.
Trong tiếng dân tộc Nùng, sư tử mèo là “kỳ lằn”, tức kỳ lân – một trong Tứ linh: long, lân (kỳ lân), quy, phụng (phụng hoàng). Người địa phương thường gọi con vật huyền thoại với cái tên dân dã là sư tử mèo.
Nhiếp ảnh gia Nguyễn Sơn Tùng (Lạng Sơn) từng nhiều lần tham dự lễ hội múa sư tử mèo ngày Tết tại Lạng Sơn cho biết, tục múa này ban đầu chỉ có ở người Nùng (gồm Nùng Phàn Slình và Nùng Cháo). Sau này, người Tày và Nùng sống xen lẫn với nhau, trải qua quá trình giao lưu văn hóa và nghi thức này được tiếp thu.
Múa sư tử có động tác cơ bản là xuống tấn, đi đường, chào và kính bái các ngôi miếu, gian thờ. Người múa sư tử mèo là những thanh niên khỏe mạnh, dẻo dai, điều khiển đầu sư tử được cách điệu theo hình mặt mèo có trang trí đa sắc.
Theo quan niệm của người dân nơi đây, những điệu võ càng mạnh mẽ, khuôn mặt mèo càng dữ tợn sẽ càng xua đuổi được nhiều điều xấu. Đó cũng là lý do nghệ nhân thường dành nhiều thời gian và tâm huyết để sáng tạo nên những chiếc đầu sư tử mèo có diện mạo ấn tượng.
Anh Sơn Tùng tiết lộ, để hoàn thiện một chiếc đầu sư tử mèo thường mất hơn một tuần. Đất thó (loại đất sét trắng ở giữa sông) được lấy về đem giã, ngâm nước cho đến khi mịn và quánh.
Tiếp theo, người thợ sẽ nặn đầu sư tử theo đúng nguyên mẫu và sáng tạo thêm một số hình dạng sao cho đẹp mắt. Sau khi đất se khô thì dán giấy bồi, sơn, vẽ màu lên đầu sư tử. Cuối cùng là gắn vải nhiều màu sắc, bông, lông vào phần đầu và đuôi với những dải vải đỏ.
Múa sư tử mèo có rất nhiều bài biểu diễn khác nhau như bài múa đi đường, bài mừng, bài bái tổ, bài cầu may,… kết hợp nghệ thuật chồng hình, nhào lộn qua vòng lửa, thăng đai cho sư tử…
Tùy không gian, địa điểm và yêu cầu, múa sư tử mèo có nhiều nghi thức, điệu múa và các trò diễn cho phù hợp.
Mỗi bài múa đi kèm một điệu nhạc khác nhau. Người múa sư tử chỉ cần nghe chuyển nhạc gõ là biết trình diễn bài tương ứng.
Mỗi đội múa sư tử mèo có khoảng 8 – 16 người. Ngoài người múa đầu sư tử còn có các thành viên đeo mặt nạ đười ươi (báo đông), mặt khỉ (nả lình), tay cầm binh khí như đinh ba chạc, đoản đao (pàn tao), kiếm.
Không chỉ thanh niên trai tráng mà nhiều em nhỏ cũng rất hào hứng tham gia buổi trình diễn, thể hiện những động tác dẻo dai, chuyên nghiệp.
Điệu múa sư tử mèo không chỉ thể hiện tinh thần thượng võ của đồng bào vùng cao mà còn là biểu tượng của sự may mắn và hạnh phúc trong cuộc sống. Nhiều gia đình tại đây còn mời các đội biểu diễn vào nhà múa để cầu may mắn, bình an.
Múa sư tử mèo được cho là không khó, nhưng yêu cầu nhanh nhẹn, đủ sức khỏe để biểu diễn những động tác nhào lộn, nhảy cao hay trồng cây chuối.
Các thành viên thực hiện bài múa võ miệng ngậm dây đỏ, dùng điệu nhảy để tiến tới con sư tử rồi thắt sợi dây vào miệng linh vật.
Động tác buộc dây đỏ “ka hoòng” vào miệng sư tử mèo thể hiện sự “trả công” cho linh vật.
Nếu biểu diễn trong nhà để chúc mừng năm mới, sư tử sẽ được chủ nhà tặng lì xì, rượu và mảnh vải “ka hoòng”.
Trên địa bàn xã Hải Yến, huyện Cao Lộc, múa sư tử đã được đưa vào nội dung hoạt động ngoại khóa tại trường trung học cơ sở xã. Còn ở huyện Văn Lãng và Bình Gia, việc truyền dạy biểu diễn loại hình này đã thu hút nhiều thanh niên tham gia luyện tập.
Với những giá trị văn hóa truyền thống, múa sư tử của người Tày, Nùng ở Lạng Sơn đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là loại hình di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2017.
Nguồn bài viết: https://dantri.com.vn/du-lich/nhung-chang-trai-dan-toc-dung-manh-trong-dieu-mua-su-tu-doc-la-o-lang-son-20210214073747821.htm?fbclid=IwAR1nGbt6ZzjquAV2Tje6Opi7Ih7EXigWtwUGjWs5pocD0pl-qKpZd6ccGOE
